Nadat gisteren ook de winkelketens van de Macintosh Retail failliet zijn verklaard, houden wethouders van tientallen Nederlandse gemeenten hun hart vast. Hoe voorkomen zij dat hun binnensteden veranderen in naargeestige oorden waar alleen hangjongeren zich nog thuis voelen?
Detroit van ’t Gooi
Winkelhart van Nederland (Hoog Catharijne), Winkelhart van ‘t Gooi (Bussum), Winkelhart van het Zuiden (Maastricht)… Nu de gevreesde sluiting van ca. zevenhonderd winkels binnen afzienbare tijd realiteit wordt, zullen city-marketeers en copywriters een potje sterke koffie moeten zetten. Zijn er nieuwe slogans te bedenken om hun binnensteden bij het winkelend publiek onder de aandacht te brengen? Het zullen fantasievolle kreten moeten zijn, de alternatieven die de barre werkelijkheid hen influistert trekt geen mens achter zijn computer vandaan: Leegstad van Nederland, Detroit van ’t Gooi, Gatenkaas van het Zuiden…
Leegstand neemt met vijftig procent toe
In februari vorig jaar, na de koortsachtige weken waarin V&D van een bankroet werd gered, golfde er een bijna tastbare zucht van verlichting door de bestuurskamers van de gemeentehuizen: de voorspelling van Locatus zou niet uitkomen. Dit onderzoeksbureau uit Woerden, gespecialiseerd in data over het Nederlandse retail-landschap, had berekend dat de leegstand in steden waar ‘systeemretailer’ V&D zou wegvallen met maar liefst vijftig procent zou toenemen. V&D-directeur John van den Ent schatte dat een faillissement van zijn warenhuisketen de samenleving een schadepost van 1,5 miljard euro zou opleveren.
Boterzachte afspraken
Zover zou het niet komen, meende hij. Dankzij herziene huurcontracten, het schrappen van banen en investeringen in een nieuwe winkelstrategie, zou zijn bedrijf er weer bovenop komen. Maar Van den Ent heeft geen tijd gekregen om zijn plannen te verwezenlijken. De met eigenaar Sun Capital gemaakte afspraken bleken boterzacht: de Amerikanen toonden zich niet bereid het gat – dat was ontstaan door een tegenvallend najaarsseizoen – te dichten. Op Oudjaarsdag ging het bedrijf failliet. Gisteren verklaarde de rechtbank ook de afzonderlijke ketens van de Macintosh Retail failliet: honderden winkels van onder meer Scapino, Manfield, Dolcis en PRO Sport zullen sluiten.
Detroitisering
Een aderlating, een ramp, dreigende Detroitisering – vooral bestuurders van middelgrote gemeenten schetsen een huiveringwekkend beeld nu de grote, beeldbepalende V&D-panden én een reeks kleinere zaken zullen verdwijnen. In de grote steden zullen de gaten snel worden opgevuld maar hoe ziet de toekomst eruit voor plaatsen als Hoorn, Alkmaar en Helmond? In Alphen aan den Rijn spreekt de wethouder over ‘het combineren van functionaliteiten in het stadscentrum’ door de toename van de winkelruimte te koppelen aan de toename van woningen. Met zijn voornemen sluit hij aan op het beleid van het ministerie van Economische Zaken dat inmiddels een aparte post op de begroting heeft gereserveerd om de leegstand te bestrijden. De rolluiken gesloten laten is geen optie, volgens EZ, de panden moeten snel een andere bestemming krijgen.
Donut cities
In 2015 stond ruim negen procent van het winkelvloeroppervlak leeg, aldus het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), een onderzoeksinstituut dat onderdeel is van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. In 2010 lag dit cijfer nog onder de zes procent. Niettemin toonde het PBL zich in een in juni vorig jaar gepubliceerd rapport nog positief over vitaliteit van de binnensteden. De vrees voor het ontstaan van ‘donut cities’ – uitgeholde centra met louter hamburger- en donutzaken – was niet terecht: de binnensteden veranderen van karakter maar behouden hun leefbaarheid dankzij een stijging van het aantal horecazaken en het herontdekken van de woonfunctie. Het is de vraag of het PBL na de faillissementen van V&D en Macintosh Retail een even montere toon zal aanslaan. Guido van Woerkom, de voormalige ANWB-directeur die tegenwoordig opereert als voorzitter van de belangenorganisatie Detailhandel Nederland, heeft het over de ‘enorme uitdaging’ waar zijn leden zich voor geplaatst zien. ‘Gemeenten moeten afspraken maken met winkeliers over het aanpakken van de leegstand,’ zei hij zaterdag in Trouw.