Voor het eerst is er bewijs opgedoken waaruit blijkt dat Rabobank reisbureau Oad voortijdig de nek heeft omgedraaid. Uit uitgelekte interne e-mails blijkt dat Laurens Schilder, senior accountmanager bij het hoofdkantoor van Rabo, al koos voor een faillissement van de reisgigant terwijl de gesprekken met investeerders nog gaande waren: ‘We laten ze geen gebruik meer maken van het krediet.’ Morgen begint bij de rechtbank Utrecht het proces dat de familie Ter Haar, oprichters van Oad, tegen Rabo heeft aangespannen.
Geschiedenis van faillissement moet worden herschreven
Waar de cliffhangers precies gaan verschijnen is nog niet precies duidelijk maar, vast staat wel dat de geschiedenis van het faillissement van Nederlandse grootste reisbureau kan worden herschreven. Tot dusver wordt het verhaal verteld vanuit het perspectief van een eigenzinnige, een tikje arrogante familie die te lang bleef vasthouden aan de formule die de grote successen had gebracht: ‘bricks’ in plaats van ‘clicks’, stenen reisbureaus en papieren reisgidsen in plaats van snelle websites en een groot digitaal aanbod. ‘Internet, allemaal prima, maar ik geloof helemaal in persoonlijke contacten,’ zei Joop ter Haar nog in januari 2002. Docenten van handelsscholen halen deze uitspraak van nestor Joop, de man die de onderneming met innovaties als de skibus, de slaapbus en de rolstoelbus tot de grootste touringcaroperator van Nederland uitbouwde, tegenwoordig aan als iconisch voorbeeld van digitaal analfabetisme in zijn meest fatale vorm. Ter Haar hoeft op dit lijstje alleen Wim Kok voor zich te dulden. De oud-premier maakte zich in 1997 onsterfelijk door op de vraag ‘Ga met de muis naar de linkerbovenhoek’ een computermuis op te tillen en tegen de linkerbovenhoek van een beeldscherm aan te drukken.
Peperduur computersysteem
Terwijl de wereld om hem heen in bits en bytes veranderde, bleef Ter Haar onverdroten winkelpanden overnemen en liet opkomende online reisbureaus als Jiba en Weekendjeweg.nl aan zijn concurrenten. Een peperduur, in 2005 inderhaast aangeschaft computersysteem – waarvan de programmeerkosten opliepen tot vier ton per maand – kon het tij niet meer keren. In 2011, na zes jaar van vruchteloze pogingen om de software op de verouderde administratieve gebruiken toe te snijden, besloot de directie af te zien van de invoering ten koste van een afschrijving van 21 miljoen euro. In 2012 daalde de omzet tot 750 miljoen euro en kwam het verlieslijdende concern onder toezicht van de afdeling Bijzonder Beheer van Rabobank. De bank eiste een plan van aanpak om het bedrijf op termijn weer winstgevend te krijgen. Retailexpert Jan de Brouwer, die zijn reputatie had gevestigd als ceo van supermarktketens C1000 en Laurus/Super de Boer, werd ingevlogen maar hij kreeg nauwelijks gelegenheid zijn ideeën uit te voeren omdat de bank onverwacht een nieuw eisenpakket op tafel legde. De tarieven gingen omhoog, pandrechten op bussen en kantoorpanden werden gevorderd en het vermogen moest binnen afzienbare tijd worden versterkt met een kapitaalinjectie van tien miljoen, een eis die later werd afgezwakt naar 7,5 miljoen. Vastbesloten om de onderneming te redden, voerde de familie Ter Haar een reeks koortsachtige gesprekken met een groep Twentse investeerders, waaronder Hein Trebbe van het gelijknamige Enschede bouwbedrijf, investeringsmaatschappij PPM Oost en Wim van der Leegte van de VDL Groep. Omdat het overleg niet binnen de gestelde termijn tot resultaat zou hebben geleid, trok Rabo de stekker uit het concern door het krediet te beëindigen.
Rabo gunde Oad te weinig tijd
Gevolgen: bijna 1600 werknemers verloren hun baan en circa honderd miljoen euro schade voor de Stichting Garantiefonds Reisgelden en de zakelijke relaties van Oad waaronder touroperators in binnen- en buitenland. Al direct na het faillissement legde de directie van Oad de schuld bij de Rabo. De bank, waar het bedrijf al sinds 2004 bankierde na overname van de reisbureaus van Rabo, zou het bedrijf te weinig tijd hebben gegund om de financiën op orde te krijgen. Aanvankelijk werd er enigszins meewarig gereageerd op deze aantijgingen, tot de familie in januari 2015 bij de rechtbank in Utrecht een vijftig pagina’s dikke dagvaarding neerlegde, samengesteld door de gerenommeerde juristen Tom de Waard en Marjorie Sinke van het Amsterdamse kantoor De Waard CS Advocaten. Rabo werd gedagvaard wegens aantoonbare incompetentie, het schenden van de zorgplicht en onrechtmatige kredietopzegging. De familie eiste een schadevergoeding van een kleine tachtig miljoen euro. Een van de pijlers onder de dagvaarding is een intern memo van Rabo waar het blad TravelPro de hand op heeft weten te leggen. In deze mail, opgesteld op 18 september, een moment waarop de gesprekken met de investeerders nog in volle gang waren, schrijft Laurens Schilder, senior accountmanager bij het hoofdkantoor van Rabo, dat het ‘in het belang is van de bank om de plannen van de Twentse investeerders af te wijzen. We laten ze geen gebruik maken van het krediet waardoor ze in de vierde week van september failliet gaan.’
Oorlogskas
Volgens Travelpro beschikt het advocatenduo van de Ter Haars ook over verklaringen die bevestigen dat er met de participanten een akkoord was bereikt over de overname van het busbedrijf. Met de deal, die op 22 september zou ingaan, kon worden voldaan aan de door Rabo gestelde vermogenseis. Desondanks zou de bank halsstarrig hebben geweigerd het krediet in stand te houden. Hierop sprong toenmalig commissaris van de koningin van Overijssel, Ank Bijleveld, voor het reisbureau in de bres. Zij belde met de top van Rabo en werd gerustgesteld met de boodschap dat Oad, een grote werkgever in haar provincie, genoeg tijd zou krijgen, aldus het blad. Met ingang van morgen buigen de Utrechtse rechters zich over de geruchtmakende ondergang van Oad. Eerder al liet de familie Ter Haar weten over een ‘oorlogskas’ te beschikken die hen in staat stelt desnoods tot aan de Hoge Raad door te procederen. Rabo heeft bij herhaling verklaard zich ‘niet te herkennen in het beeld dat door de familie wordt geschetst.’ Zij houden het erop dat er een ‘zorgvuldig traject’ is afgelegd.