Opnieuw investeert Emmen miljoenen in haar verlieslijdende dierenavonturenpark ‘Wildlands’. De gemeente neemt de schulden over en staat voor tachtig miljoen garant. Onze columnist Robert Jan Blom vindt dat inwoners niet de dupe mogen worden van droomprojecten die in een nachtmerrie ontaarden. ‘De Wildlands-soap is misschien leuk voor een Netflix-serie, niet voor de werkelijkheid.’
Prestigieuze erfenis
Woont u ook in een gemeente die gebukt gaat onder het gewicht van een imposant stadion, een groots evenement of een andersoortige prestigieuze erfenis waar iedereen aan móet blijven meebetalen? Voor burgemeesters, wethouders, raadsleden en, niet in de laatste plaats, voor burgers, kunnen dit soort gezichtsbepalende droomprojecten in ware nachtmerries ontaarden. Vaak staan gemeenten met de rug tegen de muur, zoals afgelopen week in Emmen, waar de bestuurders zich opnieuw genoodzaakt zagen om dierentuin Wildlands op de been te houden.
Wildlands is ‘too big to fail’
Wat er daar aan de hand is? Simpel: die zo beroemde dierentuin draait niet meer goed. De herprofilering naar een dierenattractiepark met achtbanen is vooralsnog niet aangeslagen bij het grote publiek. Als Wildlands een ‘normaal bedrijf’ zou zijn, zou het faillissement al lang en breed zijn uitgesproken. Maar Wildlands is veel meer dan een onderneming. Wildlands is – letterlijk – het paradepaardje van de gemeente. Het is de ABN Amro van Emmen: too big to fail.
Bisschoppelijke hof
De voorloper van de Adventure Zoo werd al in 1935 opgericht. Pal in het centrum van Emmen, op de plek waar ooit een bisschoppelijke hof had gestaan, verrees een even statig als schitterend dierenpark dat al gauw Artis en Blijdorp naar de kroon stak. Jarenlang behoorde het Noorder Dierenpark tot een van de topattracties van Nederland. Maar bij de viering van het 75-jarig bestaan, in 2010, bleek dat het park in grote financiële nood verkeerde. Het feestjaar werd afgesloten met een verlies van vijf miljoen. Een faillissement werd ternauwernood voorkomen omdat de gemeente bereid was een lening van 1,4 miljoen te verstrekken.
Gemeentelijke diensten versoberd
Acht jaar en vele investeringen later kampt het park nog steeds met tekorten. Bij elkaar opgeteld bedragen de gemeentelijke leningen en garantiestellingen inmiddels € 80,5 miljoen. In een provinciestad met 108.000 inwoners hakt dat er in. Er moet bezuinigd worden op het activiteitencentrum, de bibliotheek en de bibliobus. En hier zal het niet bij blijven. Zodra de dierentuin weer geld nodig heeft, moet er een andere dienst worden versoberd of gaan de gemeentelijke belastingen omhoog.
Park is spreekwoordelijke molensteen
De leeuwen mogen vervaarlijk brullen in het park en de eredivisievoetballers strijden voor wat ze waard zijn, toch ziet het er naar uit dat de gemeente Emmen aan de bedelstaf raakt. Het park is de spreekwoordelijke molensteen die de stad het veen in trekt. Want, er kan een situatie optreden waarbij de kredietgevers aanspraak maken op de garantiestellingen. Brengt dat een gemeente in gevaar? Kan Emmen ook failliet worden verklaard? En zo ja, wie wordt er op de schuldenlast aangesproken: het college van B&W, de raadsleden, de inwoners? En wat valt er in de boedel: de straatstenen, de lantaarnpalen, het gemeentehuis?
Faillissement van gemeente
Dankzij de Hoge Raad hoeft Emmen niet te vrezen voor een terugkeer naar de donkere zandwegen van de middeleeuwen. In beginsel kán een gemeente niet failliet gaan. Toen de Hoge Raad in 1922 een oordeel moest vellen over het ‘mogelijke’ faillissement van de gemeente Wormerveer huiverden de hoge rechters voor de chaos die zou kunnen ontstaan. Ze lieten het besluit ‘in het midden’, zoals dat heette. Helemaal uitgesloten is een gemeentelijk faillissement dus niet maar toestanden zoals in de VS, waar steden – denk aan Detroit – wel failliet kunnen gaan zijn in de polder ondenkbaar.
Onder curatele van het Rijk
In Nederland worden gemeentelijke begrotingen door de provincies getoetst. Als het mis dreigt te lopen, komt de gemeente in kwestie onder curatele. Elke uitgave moet dan eerst worden voorgelegd aan de provincie. De gemeente heeft geen zeggenschap meer, de raad zit er bij voor zoete koek. Deze situatie wordt ook wel aangeduid met de term ‘Artikel 12-status’, verwijzend naar het wetsartikel waarin de voorwaarden voor aanvullende rijksuitkeringen aan de gemeenten zijn vastgelegd.
Netflix-serie ‘Wildlands’
Als gevolg van een buitengewoon ongelukkig stadsontwikkelingsproject is Vlissingen al een paar jaar een Artikel 12-gemeente. En ook Lelystad en een aantal plaatsen waar de zwakke bodemgesteldheid tot hoge kosten leidt, zoals Schoonhoven, Boskoop en Ouderkerk, figureren op deze lijst. Emmen zou eigenlijk ook onder curatele moeten worden gesteld. De Wildlands-soap is misschien leuk voor een Netflix-serie, niet voor de werkelijkheid. De burgers zijn de dupe.
Robert Jan Blom